Weetjes
Compressietherapie
Veneuze / arteriële ulcera vormen een belangrijk gezondheidsprobleem en de sleutel tot het succesvol behandelen, ligt in het gebruik van compressietherapie. Verschillende factoren kunnen echter de goede resultaten van compressietherapie beïnvloeden. De grote variëteit aan beschikbare compressiesystemen, verschillen in terminologie en onvoldoende kennis van de effecten van druk onder het verband, leiden nogal eens tot verwarring en ineffectieve zorg. Daarbij komt dat er veel patiënten zijn die een behandeling nodig hebben die niet in de studieboeken voorkomt. Dit zorgt voor praktische uitdagingen bij de toepassing van compressietherapie.
Waarom compressietherapie?
Compressietherapie uitgevoerd op de juiste manier kan de genezing van ulcus cruris bevorderen en de kwaliteit van leven van de patiënt verbeteren. Compressie is het direct uitoefenen van druk op een ledemaat, waardoor oedeem (vochtophoping) vermindert en de bloedtoevoer richting het hart bevordert. Compressie heeft invloed op het veneuze, arteriële en lymfatische systeem.
Voor het goed kunnen toepassen van compressietherapie is de volgende kennis belangrijk:
1. de werking van het circulatiesysteem;
2. de basisprincipes van het zwachtelen;
3. oorzaak en behandelen van een ulcus cruris.
Circulatiesysteem
Het bloed wordt vervoerd door verschillende soorten bloedvaten met elk hun eigen functie. Er zijn 3 soorten bloedvaten, namelijk:
- slagaders (arteriën): Slagaders vervoeren zuurstofrijk bloed door het lichaam. Ze staan bij elke hartslag behoorlijk onder druk. Hun dikke, elastische wand vangt de druk op.
- aders (venen): Aders vervoeren zuurstofarm bloed. Aders staan minder onder druk en hebben daarom een dunnere wand. In de aders bevinden zich kleppen. Die zorgen ervoor dat het bloed de juiste kant op stroomt.
- haarvaten: In de haarvaten vindt uitwisseling plaats van zuurstof en voedingsstoffen naar het omringende weefsel. Tegelijkertijd worden afvalstoffen opgenomen en afgevoerd.
Basisprincipe van het zwachtelen: Simpel gezegd, komt compressie neer op het afknijpen van het ledemaat, waardoor oedeem vermindert en de bloedtoevoer richting het hart wordt bevorderd. Oorzaken en behandelen van ulcus cruris (open been) Een open been kan ontstaan door:
Arteriële insufficiëntie, een stoornis in het aanvoerende slagadersysteem: Er is dan sprake van vernauwing van de slagaderen (arterieen), zodat er te weinig zuurstof en voedingsstoffen in de weefsels komen, waardoor deze afsterven. Dit leidt tot zeer pijnlijke open plekken die in het algemeen moeilijk genezen. Meestal bevinden deze open plekken zich aan de tenen en voeten en/of aan de buitenzijde van het onderbeen / enkel.
Veneuze insufficiëntie, een afwijking in het afvoerende adersysteem (venen): Dit is de meest voorkomende oorzaak in het aderstelsel. Hierbij wordt het bloed onvoldoende afgevoerd, hetgeen leidt tot opeenhoping van bloed (stuwing).
In de aderen zijn kleppen aanwezig die in verticale houding (tegen de zwaartekracht in) het terugstromen van het bloed naar de voeten verhinderen. Als deze kleppen niet meer goed sluiten, stroomt het bloed gemakkelijk terug, waardoor de druk in de aderen en haarvaatjes toeneemt. Door de drukverhoging raakt de huid beschadigd en ontstaat er een open been. Vaak klagen de patiënten over een moe, zwaar gevoel in de benen. Dit gaat meestal gepaard met (nachtelijke) krampen. Als de veneuze insufficiëntie blijft voortbestaan, komt een proces op gang met een aantal kenmerkende symptomen:
- oedeem
- vaatafwijkingen
- verkleuring van de huid
- keratose
- achteruitgang conditie huid
Richtlijn CBO
Het uitvoeren van compressietherapie kan op verschillende manieren worden uitgevoerd:
1. ENERZIJDS MET BEHULP VAN VERBANDEN, HETZIJ ZONDER REK, HETZIJ MET KORTE REK, HETZIJ MET LANGE REK.
Wanneer een patiënt stil zit en niet beweegt is er een lage druk onder het verband. Dit wordt ‘de rustdruk’ genoemd. Zodra de patiënt gaat lopen spant de kuit aan en wordt deze korter en dikker. Hierdoor wordt de druk in het verband hoger omdat het verband minder mee rekt dan de omvangstijging van het been (de werkdruk). Na het ontspannen van de kuit wordt deze uiteraard weer langer en minder dik. Wanneer een patiënt loopt is de druk dus niet regelmatig. Dat is anders als de patiënt constant in rust is. Belangrijk is bij het zwachtelen met korte of lange rek, dus de bepaling van ‘werkdruk’ of ‘rustdruk’.
Korte rek zwachtel
Een korte rek zwachtel is niet zo elastisch en geeft een hoge druk op het been als het in beweging is. Je gebruikt een korte rekzwachtel meestal dus bij een mobiele patient. Zij of hij mag deze dag en nacht dragen.
Lange rek zwachtel
Bij een patiënt in rust kan je dus een lange rek zwachtel gebruiken. Een lange rek zwachtel geeft in rust een hoge druk. Je legt hem ’s ochtends aan en verwijdert hem voor de nacht.
Variaties op dit soort verbanden zijn de zinklijmverbanden: dit zijn korte rekverbanden die je voor meerdere dagen kunt aanleggen bij ambulante patiënten. Ze blijven beter zitten (gedurende één week) en zijn comfortabeler, maar je kunt ze niet opnieuw gebruiken. Een andere mogelijkheid is het meer-lagenverband, waarbij je meerdere zwachtels – twee of soms ook vier lagen – over elkaar aanbrengt. Dit verband kan een week ter plaatse blijven. Sommige deskundigen zeggen dat bij deze vier-lagenzwachtel de druk beter verdeeld zou zijn dan bij een korte rekzwachtel, al is deze niet zo makkelijk te ‘regelen’.
De hoeveelheid druk
Compressie, het direct uitoefenen van druk op een ledemaat wordt gemeten in mmHg (millimeter kwikdruk). Samengevat kunnen we dus zeggen dat in de praktijk de druk onder het verband verschillend is. Meestal het laagst wanneer de patiënt ligt (druk in rust), en het hoogst wanneer de patiënt actief is (druk tijdens activiteit).
Welk verband kan ik het beste gebruiken?
Er is geen bewijs dat enig soort verband het beste is. Een verband moet zo goed mogelijk worden aangelegd en dit vergt enige zwachtelervaring. Wanneer compressietherapie niet op de juiste manier wordt toegepast, kan het de genezing belemmeren en vertragen.
2. ANDERZIJDS MET BEHULP VAN ELASTISCHE KOUSEN.
TEK (Therapeutische Elastische Kous). Bij lymfoedeem en mensen met spataders, oud trombose been of open benen is er een opeenhoping van vocht.
Dit komt of omdat er teveel lymfvocht wordt “geproduceerd”, of doordat er te weinig vocht wordt afgevoerd. In beide gevallen zal er vochtophoping zijn. De vocht- productie in de weefsels kan men remmen door de druk van buiten te verhogen. Dit kan gebeuren door bijvoorbeeld een verband of therapeutisch elastische kousen te dragen. De lymfafvoer kan soms verbeterd worden door bepaalde technieken als lymfdrainage, ademhalingsoefeningen en dergelijke. Echter drukverhoging door een TEK blijft ALTIJD nodig.
Wanneer moet een tek gedragen worden?
Voor de nabehandeling van lymfoedeem zijn therapeutisch elastische kousen onmisbaar. In principe moet deze behandeling levenslang worden voortgezet. Na de gecombineerde behandelfase voor lymfoedeem, manuele lymfdrainage en zwachtelen wordt een therapeutisch elastische kous voorgeschreven. Deze zorgt ervoor dat het behaalde resultaat van manuele lymfdrainage en/of zwachtelen gehandhaafd blijft. Het is belangrijk een kous overdag altijd te dragen!!
Rondbrei en vlakbrei
Elastische kousen worden gebreid. Er worden vlakbrei en rondbreikousen onderscheiden. Rondbrei kousen worden buisvormig gebreid, en hebben dus geen naden. Voor vlakbrei kousen wordt eerst een lap gebreid, waarvan een kous gemaakt wordt. Vlakbrei kousen zijn stijver, zodat ze vochtophoping in het been beter
tegengaan. Maar ze zijn moeilijker aan te trekken, voelen warmer aan en hebben een naad op de kuit.
3. DE INTERMITTERENDE PNEUMATISCHE COMPRESSIE (IPC)
Uit onderzoek blijkt dat IPC (een ruimte of “laars”, die bestaat uit met lucht gevulde kamers bevestigd aan een elektronische pomp) gebruikt in combinatie met drukverbanden wellicht effectiever zijn dan alleen het gebruik van verband. Het afwisselend uitzetten en weer inkrimpen van de kamers zorgt voor intermitterende piek- drukken. Dit is vergelijkbaar met de werking van de kuitspierpomp en heeft meerdere voordelen. IPC is vooral geschikt voor patiënten die beperkt mobiel zijn of bij onvoldoende functie van de kuitspier. IPC wordt soms zonder verbanden gebruikt, bijvoorbeeld bij patiënten met arteriële insufficiëntie.
Nadelen van intermitterende pneumatische compressie (IPC) zijn: de kosten, het geluid, het ongemak, mogelijke toename van exsudaat en de technische complexiteit, vooral bij patiënten buiten het ziekenhuis of zorginstelling en voor ouderen. Hierbij is toegang tot ondersteuning door professionals van essentieel belang.